Filateli (Pul Koleksiyonculuğu)

Sayıları azalsa da geçmişten günümüze kadar gelmeyi başaran Filatelistler, kolleksiyonculuk tarihine iz bırakanlardır... Bu bölümde Filateli'ye yeni başlayanlara ve siz Filatelistlere yönelik ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz… Filateli Nedir? Pul, dünyada ilk defa 06 Mayıs 1840 tarihinde İngiltere'de , Türkiye'de ise 13 Ocak 1863 tarihinde kullanılmaya başlamıştır. Posta pulları sadece posta ücretlerinin ödenmesi için değil aynı zamanda koleksiyon amacıyla kullanılmaktadır. Pullar mutlaka bir olayı veya bir konuyu ifade ederler. Posta idaresi tarafından yayımlanan açıklayıcı prospektüsleri okuyarak bilgi sahibi olanlar, çevrelerinde saygın bir yer edinecek kadar kültürlü olurlar. "PUL KÜLTÜRDÜR" sözü buradan gelmektedir. Meraklılara araştırma zevki, dinlenme, titizlik, tutku, maddi ve manevi kazanç sağlar. Bu tutku konuya büyük ilgi duyulmasını sağlamış ve ticaret dünyasında yerini almıştır. Sadece Almanya'da 3.500.000 kişi pul koleksiyonu yapmaktadır. Posta pulları bir ülkenin kültürel, politik, turistik ve ekonomik propagandasını yapar. Posta pulları ve bununla ilgili zarf, kart, damga, posta kartı ve benzeri maddeleri biriktirmeye uluslar arası dilde FİLATELİ, bu işi yapan kişiye de FİLATELİST denir. Neden Filateli? Dünyanın en popüler hobisi "pul koleksiyonculuğu". 150 yılı aşkın bir süredir kralların dahi tercih ettiği bir hobi; sinema yıldızları, sporcular, krallar, başkanlar ve yüzlerce binlerce insan. Peki neden yaşayışları farklı olan bu insanlar pul koleksiyonculuğunda birleşirler ki? İlk ve en önemlisi pul koleksiyonculuğunun kişisel bir hobi olması ve bu nedenle hemen hemen herkesi memnun etmesi. Pek çok hobide geçerli olan bir kural vardır: "Sen hobinin kurallarına uymaktansa hobinin senin kurallarına uymasını sağlamalısın". Örneğin golf veya futbolun nasıl oynanacağı hakkında özgürce bir karar veremezsiniz. Çünkü belli kuralları vardır. Ancak pul koleksiyonculuğu çok basit bir yol kullanılarak yapılabilir. İşe öncelikle mektuplardaki pulları biriktirerek başlayabilirsiniz. Daha sonra pul satıcılarına veya pul satan dükkanlara gidip bir istek listesi verebilirsiniz. Ya da değerli ve özel pulların hangileri olduğunu araştırabilirsiniz. Böylece istediğiniz pulları elde edebilir ve pul albümünüze ekleyebilirsiniz. Kolleksiyonculuğunun Tarihi Posta pulu gercek anlamda ilk defa 1840 yilinda Ingiltere'de ortaya cikmis ve kisa zamanda tum dunyaya yayilmis. Posta pulunun mucidi de, bu bulusundan dolayi kralice tarafindan "Sir"luk unvaniyla onurlandirilmis Rowland Hill adinda bir Ingiliz burokrat. Gunumuzdeki koleksiyoncular onu "Pulun Babasi" olarak tanimliyorlar. Bizde ise, ilk posta pulu 1 Ocak 1863 tarihinde basilmis. Cikaran kisi de aslinda bir gazeteci olan, zamanin Posta Amire Nazir'i Agah Efendi. Uzerlerinde Sultan Abdulaziz'in Tugra'si bulunan bu iki pul mavi ve pembe renklerden olusuyor. Cikartildiklari tarihte, ederleri iki ve bes kurus olan bu pullarin bugunku katalog degerleri bir milyar iki yuz milyon lira. Bu pullari koleksiyonlarinda bulundurabilen meraklilarin sayisi tabii ki oldukca az ve oteki filatelistler tarafindan pul zengini olarak tanimlaniyorlar... Ilk posta pullarinin kullanilmasiyla beraber, bu kucuk renkli kagit parcaciklarini toplayan meraklilarin sayisi her gecen gun artmis. Pul koleksiyonculugu, dunyanin en populer koleksiyonculugu olarak biliniyor. Bizde oldugu gibi, bugun dunyanin hemen her ulkesinde pul koleksiyoncularinin kurmus olduklari kulupler, dernekler var. Bu kuluplere uye olan koleksiyonerler belirli zamanlarda bir araya gelip sergiler, muzayedeler duzenliyor; aralarinda degis tokus yapiyorlar. Pul koleksiyonculuguna Filateli adi veriliyor, Yunanca'da sevgi anlamina gelen Philos ve vergi anlamina gelen Telein kelimelerinin birlestirilmesinden meydana getirilmis bir sozcuk. Pul toplayan koleksiyonerlere de Filatelist adi veriliyor. Pul koleksiyonculugu beraberinde yabana atilmayacak onemli bir endustri de olusturmus. Bugun, pullarin iclerine koyulmasi icin album, foy, saydam zarf yapan firmalarin sayisi oldukca fazla. Bunlarin yani sira pullarin tutulmasi icin kucuk masalar yapan, buyutecler ureten firmalar da var. Butun bunlarin yaninda, her yil muntazaman yayimlanan dunya pullarinin degerlerini gosteren kataloglar da bu endustrinin en onemli kollarindan birini olusturuyor. Pul satan tuccarlar, pul toplayan meraklilar bu kataloglara bakarak ellerinde bulundurduklari pullarin ederlerini, niteliklerini ogreniyor; bu fiyatlar uzerinden alisveris ve degis tokus yapabiliyorlar. Dunyaca unlu en onemli pul kataloglarinin basinda Fransizlarin Yvert Tellier'si; Amerikalilar'in Scott'u, Ingilizler'in Stanley Gibbons'u ve Almanlar'in Michel'i geliyor. Turkiye'de de Istanbul, Ankara, Izmir ve Edirne gibi kentlerde kurulmus filateli dernekleri var. Bu derneklerin en eskisi 1948 yilinda kurulmus olan Istanbul Filatelist Kulubu. Butun kulupler Istanbul'da bulunan Filatelist Kulupleri Federasyonu'na bagli. Istanbul Filatelist Kulupleri Konfederasyonu da, kisaca FIB adi verilen Uluslararasi Filateli Federasyonu'nun uyesi. Dunyanin dort bir kosesinde kurulmus bu derneklerin araciligi ile filatelistler birikimlerini paylasmak ve fikir alis verisinde bulunmak icin her yil degi*** ulkelerde acilan uluslararasi veya ulusal kapsamli sergilere katiliyorlar. Ulkemiz koleksiyonerleri arasinda da bilhassa son yillarda uluslararasi sergilerde buyuk dereceler kazanmis filatelistler var. Bunlardan bazilari uluslararasi sergilere seref uyesi veya juri uyesi olarak davet ediliyorlar... Son yillarda pul koleksiyonculugu onemli gelismeler kaydetmis. Bu gelismeler arasinda tematik pul koleksiyonculugu, yani belirli bir konuyu iceren pullarin toplanmasi basi cekiyor. Bunlar arasinda da neler yok neler... Ornegin: Kelebek pullari, spor pullari, tip konulu pullar, unlu ressamlar ve tablo pullari, kus pullari, balik pullari, edebiyat ve yazarlarla ilgili pullar, din konulu pullar, mimari, tiyatro, muzik, dans, arkeoloji ve akliniza gelmeyecek daha nice konu... Bugun, yasi 70'lere merdiven dayamis istanbul'da Yesilkoy Filatelist Kulubu uyelerinden Mufit Aki*** yillardan beri yaptigi "Uluslararasi Pul Sergileri" konulu pullariyla, dunyanin degi*** ulkelerinde acilan sergilere katilarak 25'ten fazla madalya kazanmis, bunlardan dort tanesi de altin. Mufit Aki***, "Bu virus insanin kanina bir girdi mi, ondan sonra kolay kolay cikmak bilmiyor" diye anlatiyor. Pul toplamanin yasi ve belirli bir butcesi yok. Daha dogrusu, pul toplayan kisi butcesine gore pul topluyor ve sahiplendigi pullardan da buyuk bir mutluluk duyuyor. Koleksiyon yapan unlu bir isadami sahip oldugu degerli, nadir pullardan ne kadar buyuk bir zevk aliyorsa, kisitli bir butcesi olan bir temizlik iscisi de toplamis oldugu pullardan o kadar buyuk bir mutluluk ve gurur duyuyor. Evet, pul koleksiyonculugu dunyayi sarip sarmalamis hobilerin basinda geliyor. Sirf bir yatirim amaciyla pul toplayanlar oldugu gibi, ara sira albumlerini acip pullarina bakan ve zevkli dakikalar geciren koleksiyonerlerin de sayisi oldukca fazla. FİLATELİDEKİ TANIM VE DEYİMLER SÜREKLİ PUL: Posta ücretlerinin ödenmesinde kullanılan yine bu isim altında çok sayıda basılan pullardır. RESMİ PUL: Genel ve Özel Bütçeli Daireler ile Belediyelerin posta gönderilerinde kullanılan pullardır. ANMA PULU: Belirli bir olay veya kişiyi anmak üzere çıkarılan ve üzerine genellikle o olay veya kişiye ait resim ve motifler basılan pullardır. Tirajları az ve tarih tahditleri vardır. ANMA BLOKU: Belirli bir olay veya kişiyi anmak üzere çıkarılan ve üzerine genellikle o olay veya kişiye ait resim ve motifler basılan pullardır. Zımbalı veya zımbasız bir ila birkaç pulu kapsayan, bütün olarak basılan pul tabaklarıdır. EK DEĞERLİ PUL: Yılda iki kez ( Türkiye için geçerli) çıkan bu pulların nominal değerlerine + işaretiyle bir değer daha ilave edilir. İlave edilen bu değerin % 75'i Kızılaya % 25'i Çocuk Esirgeme Kurumuna yardım amacıyla ödenmek içindir. UÇAK PULU: Posta ücret tarifesinde uçakla gönderilecek posta maddeleri için öngörülen ücretlerde bastırılan ve üzerinde havacılıkla ilgili resimler bulunan pullardır. TEMATİK PUL: Kuş, çiçek, spor, meşhur adamlar, şehirler, tablolar, otomobiller gibi belli konuların resimlerini taşıyan pullardır. TAKSE PULU: Postaya verildiği gün ücreti ödenmemiş veya ek*** ödenmiş gönderilerin alıcıları tarafından ödenmesi gereken miktarı gösteren pullardır. TET - BEŞ: Birbirine ters olarak basılan birbirinin aynı iki puldur. FÖYYE : Üzerinde dantelli veya dantelsiz bir veya birkaç pul basılmış olan ve kenarlarında çoğu zaman yazılar taşıyan küçük pul tabakasıdır. SÜRŞARJ : Pulun değerini değiştirerek veya değiştirmeksizin başka bir olayı anmak veya pulun çıkarılış amacını değiştirmek için üzerlerine yeni yazılar, rakamlar veya motifler basılması işlemidir. VARYETE : Bir pulun değişik şekillerde basılmasıdır. Erörden farkı idarenin kontrolü altında yapılmasıdır. SANTRE : Pul resmini çevreleyen çerçevenin pul kağıdının tam ortasına basılmasıdır. PORTFÖY : Bir anma pulu için bastırılan ve içinde söz konusu anma pulu, bununla ilgili, ilkgün zarfı, kart veya öbür yayınların olduğu Filatelik dosya. SERİ : Aynı ad altında çıkarılan pulların her değerini içine alan takıma denir. BLOK : Birbirinden ayrılmamış, üstüste veya yanyana en az 4 pulun meydana getirdiği gruptur. LEJAND : Pul üzerindeki yazılara denir. ŞARNİYER: Pulların albüne tutturulmasına yarayan küçük zamklı kağıt parçası. FİLATELİK ZARF: İlkgün veya özelgün damgasını taşıyan özel zarflardır. İLKGÜN DAMGALI ZARF: Üzerlerine bir anma veya sürekli pul serisi yapıştırılıp konuya ait ilkgün damgası ile damgalanmış, yazı ve motifler taşıyan özel zarflardır. ÖZELGÜN ZARFI: Üzerlerine yapıştırılan pula özel bir filatelik damga basılan, damga konusu ile ilgili yazı ve motifler taşıyan özel zarflardır. MARJ: Pul tabakalarının ve anma bloklarının kenarlarında veya pulların çerçeveleri dışında kalan baskısız kısımlardır. POSTA KARTI: Üzerinde 'POSTA KARTI' ibaresi taşıyan resimli veya resimsiz kartlardır. PERFORAJ: Tabakalardaki ve anma bloklarındaki pulların birbirlerinden kolay ayrılabilmeleri için aralarının zımbalanması işlemidir. DANTEL: Perforaj işlemi sonrasında pulların kenarlarında meydana gelen dişlerdir. DEĞER: Postada kullanılan değerli kağıtların üzerlerinde bulunan alırken ödenecek maddi değerdir. EMİSYON: Bir değerli kağıdın veya pulun tedavüle çıkarılması. ERÖR: Değerli kağıtların basımı veya zımbalanması sırasında meydana gelen hatadır. ESE: Baskı durumunu pulu bastıran kuruluşa göstermek için hazırlanan provalardır. FORMA: Pul üzerindeki resmin milimetre olarak boyutu. TİRAJ: Pul ve değerli kağıtların baskı adedi. FİLİGRAN: Pulun sahtesinin basılmasını önlemek için kullanılan, pul kağıdında ışığa tutulduğunda görülebilecek yazı, çizgi veya şekil gibi belirtidir. POŞET: İçinde monte edilmiş bantlar olan ve posta pulu konulabilir plastik muhafaza. FLAM: Ücret ödeme makinalarında bulunan ve otomatik olarak pulun yanına basılan reklam veya resimlerdir. ( 3.3 X 4.4 cm. ) MAKSİMUM KART: Üzerinde büyütülmüş olarak bir posta pulundaki resim bulunan ve ayrıca basılmış veya yapıştırılmış olarak pulun kendisini taşıyan özel damgalı filatelik kart. NORMAL DAMGA: Pullar postada ancak bir kez kullanılırlar. Pul yapıştırıldıktan sonra damga ile iptal edilir. Günlük olarak kullanılan damgadır. İLKGÜN DAMGASI: Pulların kullanılmaya başladığı ilkgün basılan, kendi konusuyla ilgili yazı ve motif taşıyan damgadır. ÖZEL DAMGA: Herhangi bir pul yapıştırılmış zarfa, önemli bir olayı veya önemli bir günü hatırlatan konusuyla ilgili vurulan damgadır. Yeni Başlayanlar İçin Malzemeler Koleksiyon yapmaya yeni başlayan biri için gerekli malzemeler şunlardır: Pul maşası Pulları tutup deftere veya albüme yerleştirmek için kullanılır. Büyüteç Pulların hasarlı veya parmak izi olup olmadığı konusunda faydalanılan araçtır. Pul defteri veya pul albümü Pulların muhafaza edilmesi için gerekli olan en önemli malzemedir. Föy Pulların sergilenmesi veya saklanması için özel olarak hazırlanmış, üzerleri kareli veya düz karton sayfalardır. Havid İçine pul konulması için hazırlanmış ön yüzü saydam, arka yüzü zamklı özel zarf veya kılıflardır. Şarniyer İnce, tutkallı özel kağıt parçalarıdır. Bir kısmı pulun arkasına, diğer kısmı da herhangi bir deftere veya föye yapıştırılır. Katalog Pullar hakkında fiat, renk, ebat, tiraj gibi bilgiler içeren yayınlardır HANGİ PUL DEĞERLİDİR Koleksiyona konacak pullarda aranacak en önemli özellik pulun sağlam olmasıdır. Yırtık, buruşuk, dantelleri kopuk, lekeli, kirli ve soluk pulların hiçbir değeri yoktur. Biriktirilen pullar damgalı ise pul üzerindeki damga temiz ve okunaklı olmalıdır. Damganın koyu, kirli ve pulu hasarlamış olması halinde o pul kusurlu sayılır. Öncelikle pulların muhafaza edileceği albümlerin kuru ve rutubetsiz olması gereklidir. Pul albümleri üst üste değil dikey olarak dizilmelidir. Albümleri en az ayda bir defa sayfa sayfa açarak havalandırmak gereklidir. Pullar yerleştirilirken aralarında en az 5 mm. aralık bırakılmalıdır. Damgasız pulların arkasına parmak izi çıkmaması için mutlaka maşa ile tutulmalıdır. Koleksiyonlarındaki eksik serileri tamamlamak, eski pulları almak, değiştirmek, veya satmak isteyenler pul ticareti yapan firmalara veya Filateli derneklerine başvurmalıdırlar. İyi bir pul temin etmek, özellikle eski ise mutlaka bir ekspertiz raporu gerektirir. Filateli dernekleri tarafından belirli günlerde yapılan müzayedelerde, pul, ilk ve özel gün zarfları ile benzeri değerli kağıtların açık arttırma yolu ile satışı yapılır. Pulları damgazsız ve damgalı olarak biriktirmek mümkündür. Damgalı olanların damgası özel bir damga ise, zarfı ile birlikte saklamak gereklidir. Pulları zarflarından ayırmak için, pulun yapışık olduğu kağıt ile birlikte ılık su dolu bir kaba konularak birbirinden ayrılıncaya kadar bekletilmesi gerekir. Daha sonra zedelemeden zamklı kısmı üste gelecek şekilde kurutulmaya bırakılır. Pul iyice kurumadan kalın bir kitap arasına konularak düzgün bir şekilde kalması sağlanır. Pul, koleksiyon için hazırdır. KLASİK VEYA ÜLKE KOLEKSİYONU: Bir ülkeye ait pulların belli bir tarihten başlayarak, ek***siz olarak çeşitli şekil, zarf, blok v.s. olarak biraraya getirilmesidir. TEMATİK KOLEKSİYONLAR: Belli bir plana göre yapılan bir düzenlemedir. Pulların üzerindeki resim, şekil ve konular esas alınarak yapılan pul koleksiyonudur. MOTİF KOLEKSİYONLARI: Pulların çıkış amaçlarına göre biraraya getirilmeleridir. Not: Tematik koleksiyon ile motif koleksiyonu arasındaki fark şudur; tematik koleksiyonda, belirli bir konu işlenir, belli bir tez pullarla açıklanır. Motif koleksiyonda ise sadece ilgili pullar biraraya getirilir.